Multatuli

Multatuli
mei 1874 , door L.Wagner

donderdag 25 november 2010

Multatuli en het wereldburgerschap





Vrijdag 10 december: symposium over wereldburgerschap in de 19e eeuw.


Al lang voor de globalisering was er belangstelling voor het onderwerp wereldburger. Reeds de stoïcijn Epiktetus stelde in de eerste eeuw na Chr. dat het niet zou moeten uitmaken of men in Athene woonde danwel in Rome. Men moest een wereldburger zijn. Ook de apostel Paulus propageerde dit universalistisch ideaal.En we vinden het ook bij een Renaissance-humanist als Erasmus: ubi bene, ubi patria (waar men zich goed voelt, is zijn vaderland).Vooral in de Verlichting leefde het onderwerp:'Mensenmin' en 'burgerschap' kregen toen hun universele waarde. Niet voor niets worden in de beroemde Verklaring van de Rechten van de Mens (1789) de begrippen 'mens' en 'burger' door elkaar gebruikt.

De Negentiende Eeuw staat bekend als een periode van natievorming. Het wereldburger-ideaal kwam inderdaad onder druk te staan, maar verdween zeker niet uit het intellectuele discours. Dit is onze perceptie na de desastreuze wereldoorlogen van de 20e eeuw, die mede het gevolg waren van virulent nationalisme, gewettigd door verkeerd begrip van Darwin: het zgn. sociaal-Darwinisme. 'Struggle for life' en 'survival of the fittist' (lett: wie zich het beste aanpast) werden verkeerd uitgelegd als dat de sterkste maar mocht winnen.

Daarentegen zag menigeen medio 19e eeuw de (aanstormende) technologische vernieuwing (stoommachine, trein, telegraaf) als een 'machtige hefboom der geestige beweging'. Nu was er de kans om de volkeren te verheffen, dichter bij elkaar te brengen, ja zelfs te vermengen. De multiculturele samenleving was dus juist een oud beschavingsideaal! Op het symposium zal dit onderwerp worden belicht vanuit verschillende invalshoeken.

Mijn bijdrage zal specifiek gaan over Multatuli's visie. Hij was zeer bereisd en mondiaal georiënteerd. Voor een nominatie 'wereldburger' komt hij dan ook wel in aanmerking. Tegelijk gingen Nederland en het Nederlands hem zeer ter harte. Maar... uiteindelijk stond bij hem de mens voorop:
'Want boven Vaderland staat de Mensheid.'





Wereldburgerschap
Symposium van de Werkgroep De Negentiende Eeuw
Vrijdag 10 december 2010
Doelenzaal, UB Amsterdam, Singel 425, Amsterdam



Wereldburgerschap
Symposium van de Werkgroep De Negentiende Eeuw
datum: vrijdag 10 december 2010
plaats: Doelenzaal, UB Amsterdam, Singel 425, Amsterdam
Kosten: 25 euro (inclusief lunch) te voldoen ter plekke

Aanmeldingen voor 20 november 2010 bij Jenny Reynaerts, secretaris: J.Reynaerts@rijksmuseum.nl,

Ochtend
9.30. -10.00 Registratie, inloop met koffie en thee
10.00-10.05 Prof.dr. Henk te Velde (Universiteit Leiden, voorzitter Werkgroep De negentiende eeuw) - Opening
10.05-10.20 Dr. Eveline Koolhaas (Werkgroep De negentiende eeuw) - Inleiding op het thema
10.20-10.50: Dr. Lotte Jensen (Radboud Universiteit Nijmegen) - Wereldburgerschap als verzetsdaad. Helmers’ visie op de wereldburger
10.50-11.10 Koffie / thee

11.10-11.40 Dr. mr. Robert Verhoogt (Ministerie OC&W) - De grenzeloze wereld vanuit een luchtballon. Over de wonderbaarlijke luchtreizen van Jean-Pierre Blanchard en Eduard Spelterini

11.40-12.10 Dr. Jan Oosterholt (Carl von Ossietzky Universität, Oldenburg) – De Muzen in het spanningsveld tussen Europa en het vaderland

12.10-14.00 lunch
Middag
14.00-14.30 Prof. dr. Wessel Krul (Rijksuniversiteit Groningen) - De spijskaart van de wereldburger
14.30.-15.00 Drs. Leen Dresen (Radboud Universiteit Nijmegen) - Wereldburgerschap als kracht of als karakterzwakte. De waardering voor cosmopolitisme van planten in de Nederlandse natuurjournalistiek, 1850-1900
15.00-15.15 Theepauze
15.15-15.45 Drs. Tom Böhn (Multatuli Genootschap) - Want boven Vaderland staat de Mensheid. Multatuli en het wereldburgerschap
15.45-16.15 Drs. Frans Timmermans (Lid Tweede Kamer, PvdA) - Wereldburgerschap – de actualiteit van het verleden
16.15-16.45 Discussie


Aansluitend: borrel


Publieksavond Multatuli woensdag 8 december te Utrecht.

Iedereen is welkom op 8 december a.s. aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht.


Precies 100 jaar geleden werd het Multatuli-Genootschap opgericht. In 1910 vierde men 50 jaar Max Havelaar (1860) met een gelegenheidstentoonstelling. In het buitenland was de interesse voor Multatuli al groot, vanwege de vertalingen sedert 1899 door de anarchist Wilhelm Spohr. Zo kwam het dat ook Freud kennis maakte met het werk van een Hollandse 'Denker und Menschenfreund'. En Mahler nam het eens hartstochtelijk voor Multatuli op: toen Concertgebouw-bobo's de man van Lebak maar een slecht ambtenaar vonden, schold hij ze uit voor 'Droogstoppels'.

Toen de tentoonstelling een succes was gebleken, besloten enkele sympathisanten tot een meer duurzame vorm om de binnenlandse belangstelling voor Multatuli vast te houden. Zodoende vond op 8 december 1910 een oprichtingsvergadering plaats van de 'Vereeniging het Multatuli Museum'. Daarbij waren zeker ook vrijdenkers betrokken. In hun vereniging 'De Dageraad' werd Multatuli van meet af aan gezien als een groot inspirator.

Om het eeuwfeest van het Multatuli-Genootschap te vieren wordt exact 100 jaar later een speciale avond georganiseerd aan de Universiteit voor Humanistiek. Er zijn twee thema's: Zelfbeschikking en Religiekritiek.

Mijn bijdrage valt onder het eerste thema. Ik zal het beroemde zelfportret van Havelaar ten gehore brengen en het daarna bespreken. Het zal gaan over het 'vat vol tegenstrijdigheids'- de bron van die uitdrukking ben ik op het spoor - en over wat Multatuli opmerkt over zelfkennis. Zonder dit laatste is het immers moeilijk richting-geven aan het eigen leven.




Publieksavond:
‘Misschien is niets geheel waar, en zelfs dát niet.’ Multatuli
                                                                                                                     
8 december 2010 organiseren het J.P. van Praag Instituut, het Multatuli Genootschap (100 jaar!) en De Vrije Gedachte een gevarieerde avond – sprekers, debat, voordracht etc. –  rond Multatuli, vrijdenkers en humanisten.
RELIGIEKRITIEK & ZELFBESCHIKKING
Programma.

Welkom: Hans Alma & Joep Schrijvers
Multatuli voor dummies: Dik van der Meulen

Thema zelfbeschikking:
- Multatuli als levensbeschouwelijk idool door Bert Gasenbeek
- Multatuli als vat vol tegenstrijdigheden door Tom Böhm
- Advertorial: het Multatuli Museum. Kort interview Willem van Duijn en Tom Böhm.

Thema religiekritiek:
- Multatuli als religiecriticus door Philip Vermoortel
- Mutatuli quiz met de zaal
- De actualiteit van Multatuli voor het huidige religiedebat door August Hans den Boef
Presentatie van de bundel “Misschien is niets geheel waar, en zelfs dát niet. Multatuli inspiratiebron voor vrijdenkers en en humanisten”






Vrijdenkers & humanisten

Aanbieding bundel
Reprint Domela Nieuwenhuis en H.C. Muller. Jacob van Lenneps oproerangst. Én de kritische geloofsvragen van Frits Droogstoppel, bijv.: ‘Hoe kwam Noach aan een paar ijsberen voor de ark? Hoe weten wij dat God groot is, als wij Hem niet begrijpen? Wat gebeurt er als twee gelovigen tegen elkaar inbidden?’ Allemaal ‘wijsheid naar den mensch’, aldus z’n bezorgde vader. Maar wie schrapte die ¾ pag. in het Havelaar-handschrift? Na 150 jaar het antwoord.

Speciale acties:
Tijdens de publieksavond kunt u de bundel kopen voor € 12,-
(ipv  €14,50).

De bundel is gratis als u dit jubeljaar lid wordt van het Multatuli-Genootschap. Zie: www.multatuli.nu



Woensdag 8 december 20.00 - 22.15 uur:  € 5 (aanmelding niet nodig).
Universiteit voor Humanistiek, Kromme Nieuwegracht 29, Utrecht
Meer informatie: www.uvh.nl. Perscontact: Bert Gasenbeek: 06-22759878

Multatuli in Indië - Indië in Multatuli

Besloten bijeenkomst voor oud-Indië-gangers in Bloemendaal.


Multatuli in Indië, Indië in Multatuli
 Voordracht Holland-Indië Sociëteit Bloemendaal
28 november 2010
Tom Böhm




Inleiding
Korte biografie Eduard Douwes Dekker (1820-1887)
Korte bibliografie Multatuli (1860-1877)
Accent op Indië: In hoeverre heeft Dekker’s tijd als (bestuurs)ambtenaar in Indië het doen en denken van de latere Multatuli bepaald?

Max Havelaar komt niet uit de lucht vallen

Eerste sporen van verontwaardiging: Pepertuinen-inspectie (1843), Verlovingsbrieven (1845)
Hoogtepunt Menado (1851): Contact met bevolking, Geboorte schrijverschap
Verlof (1853-1855): Gokken (kom ik op eind nog op terug)
Lebak (1856): Ontslag, Tine: ‘Goddank dat ge eindelijk uzelf kunt/wilt zijn.’
Roeping (1859): 'Ik zal strijden voor die arme verdrukten.'

Markante Indische zaken in Max Havelaar

- Liplappen
- Islambegrip
- Atjeh (bekeringsijver)
- autocratische (hoofden en bestuursambtenaar): citaat Piepers

Markante Indische zaken in later werk

Vrije Arbeid
Nog eens vrije arbeid
Seksualiteit (m.n. Batakkers)

Cultuurrelativisme

Machtige hefboon der geestige beweging (Versnelde Gemeenschap)

Gokken en Vliegeren

Favoriete Indische bezigheden, ook van Multatuli!